Bir devlette yasama ve yürütme organlarının halk tarafından ayrı ayrı seçilerek göreve getirildiği ve dolayısıyla birbirlerine karşı değil halka karşı sorumlu olduğu, görev sürelerinin sabit olduğu, yasama ve yürütme organları arasında yetki ve görev ayrımının net bir şekilde yapıldığı hükümet sistemine Başkanlık Sistemi denir.
Bu sistemde yürütme organı yasama organını feshedemez, yasama organı yürütme organını istisnai durumlar haricinde görevden alamaz. Yargı organı ise bağımsızdır. Bu özellikleri dolayısıyla “kuvvetler ayrılığı” ilkesinin sert bir şekilde uygulandığı bir hükümet sistemi olarak kabul edilir. Başkanlık sistemi kendi içinde farklı modeller şeklinde uygulanmaktadır. Her ülke kendi özgün şartlarına göre bir model geliştirmiştir.
Bununla birlikte başkanlık sistemi, başbakanlı ve başbakansız olmak üzere kabaca ikiye ayrılabilir. Veya bakanlar kurulu üyelerinin başkanın teklifi ve yasama organının onayı ile atandığı model ya da doğrudan başkan tarafından atandığı model olmak üzere yine iki ana gruba ayrılabilir. Başkanlık sistemi günümüzde 59 ülkede uygulanmaktadır.
ABD'DE BAŞKANLIK SİSTEMİ VAR
Fetullahçı Terör Örgütü'nün (FETÖ) elebaşısı Fetullah Gülen'i iade etmeyen ve terör örgütü PKK'nın Suriye kolu PYD'ye destek veren ABD de Başkanlık Sistemi ile yönetiliyor.
1- BAŞKANLIK SİSTEMİ, CUMHURİYET’TEN BAŞKA BİR REJİME GEÇİŞİ GEREKTİRİR Mİ?
Başkanlık ve yarı başkanlık sistemini uygulayan bütün ülkeler cumhuriyet rejimine sahiptir. Parlamenter sistem uygulayan 76 ülkenin 28 tanesinde cumhuriyetle yönetilmemektedir. Bu durum, Cumhuriyet’in başkanlık sisteminin ayrılmaz bir parçası olduğunu göstermektedir.
2- BAŞKANLIK SISTEMI DİKTATÖRLEŞMEYE YOL AÇAR MI?
Başkanlık sisteminde “kuvvetler (erkler) ayrılığı” ilkesi net bir şekilde uygulandığı için yasama ve yürütme yetkileri tek elde toplanmaz veya yetki temerküzü yaşanmaz. Sistemin potansiyel olarak taşıdığı “siyasî kilitlenme” (political gridlock) olgusu, kuvvetler arası uyumu ve uzlaşmayı teşvik eder. Buna karşılık parlamenter sistem uygulayan ülkelerde de geçmişte sık sık askerî darbelerin yapıldığı ve kısa veya uzun süreli diktatörlüklerin ortaya çıktığı bilinmektedir. Sözgelimi Türkiye’de 1997’de, Pakistan’da 1999’da, Solomon Adaları’nda 2000’de, Bangladeş’te 2007’de ve Tayland’da 2014’te darbe yapılmış ve görevdeki hükümet düşürülmüştür.
3- BAŞKANLIK SİSTEMİNE GEÇİLİRSE, ABD’DEKİ GİBİ EYALETLER Mİ KURULACAK?
Başkanlık sistemi bir hükümet modelidir. Federalizm ise bir devlet modelidir. Dolayısıyla başkanlık sistemi ile federalizm birbirinden tamamen farklıdır. Başkanlık sistemi uygulayan ülkelerin büyük çoğunluğu üniter devlettir. Diğer taraftan parlamenter sistem uygulayan, fakat federal devlet modelini benimsemiş ülkeler de bulunmaktadır. Almanya, Belçika, Hindistan, Kanada ve Avustralya bunlara örnek olarak verilebilir. Bir ülke üniter yapısını koruyarak da başkanlık sistemini uygulayabilir. Eyaletlerin kurulması diye bir zorunluluk yoktur. Türkiye’de genel eğilim, başkanlık sisteminin üniter yapının korunarak uygulanması yönündedir.
4- TÜRKİYE’DE GEÇMİŞ DÖNEMLERDE BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMAYA AÇILDI MI?
Başkanlık sistemi bir çok lider tarafından gündeme getirildi.
Turgut Özal: Parlamenter sistemde denetim yoktur. Oysa başkanlık sisteminde kesin olarak kuvvetler ayrılığı vardır.
Süleyman Demirel: İsterdim ki, Türkiye’de başkanlık sistemini yapalım. Devlet büyük, ülke büyük, halk çok dinamik biz bu ülkeyi idare edemiyoruz. Sistemde değişiklik yapmamız lazım.
Alparslan Türkeş: Tarih ve töremize uygun olarak Başkanlık Sistemi’ni savunuyoruz.
Muhsin Yazıcıoğlu: Başkanlık sistemi ile sistem yeniden düzenlenmeli. İcranın meclis dışına çıkarılması lazım. Biz başkanlık sistemini savunuyoruz.
5- BAŞKANLIK SİSTEMİ GERİ KALMIŞ ÜLKELERE MAHSUS BİR HÜKÜMET MODELİ MİDİR?
Dünya Bankası’nın 2015 yılı verilerine göre dünyanın ekonomik açıdan en büyük yirmi ülkesinin;
5 tanesinde başkanlık sistemi
2 tanesinde yarı başkanlık sistemi
10 tanesinde parlamenter sistem
1 tanesinde tek partili hükümet sistemi
1 tanesinde meclis hükümeti modeli
1 tanesinde mutlak monarşi uygulanmaktadır.
Toplam gayrîsâfî millî hâsıla değerleri açısından bakıldığında;
Başkanlık sistemi uygulayan ülkeler: 23,3 trilyon ABD Doları
Parlamenter sistem uygulayan ülkeler: 21,9 trilyon ABD Doları
Yarı başkanlık sistemini uygulayan ülkeler: 4,6 trilyon ABD Doları
Diğer sistemleri uygulayan ülkeler: 11,8 ise trilyon ABD Doları
6- BAŞKAN, YARGIYA EMİR VEREBİLİR Mİ?
Başkanlık sistemi yargı bağımsızlığına ve tarafsızlığına dayanmaktadır. Yargı organlarının üyelerinin seçilmesi veya göreve getirilmesinde yasama ve yürütme organlarının yetkisi arasında dengelenmiştir. Yargı mensuplarının atanması sürecinde nihaî yetkinin yasama organında olması, yargıyı başkanın etkisinden kurtarmaktadır.
7- BAŞKAN İSTEDİĞİ KİŞİYİ DİLEDİĞİ YERE ATAYABİLİR Mİ?
Başkanlık sistemi uygulayan ülkelerde kamu bürokrasisindeki bütün üst düzey atamalar (valiler, büyükelçiler, komutanlar, müsteşarlar vb.) yasama organının onayına bağlıdır. Bu nedenle başkan atamalarda tek yetkili merci değildir.
8- YASAMA ORGANI, BAŞKANI GÖREVDEN UZAKLAŞTIRABİLİR Mİ?
Başkanlık sistemi uygulayan bütün ülkelerde yasama organı, anayasada belirtilen istisnaî (ağır cezaî sorumluluk gerektiren rüşvet, vatana ihanet, görevi kötüye kullanma vb. adlî bir suçun işlenmesi gibi) hallerde başkanı görevden uzaklaştırabilir.
9- BAŞKAN YASAMA ORGANINI FESH EDEBİLİR Mİ?
Başkanlık sisteminde başkan yasama organını (meclisi) feshedemez. Buna karşılık cumhuriyetle yönetilen ve parlamenter sistem uygulayan ülkelerin tamamında cumhurbaşkanına, yarı başkanlık sistemi uygulayan ülkelerin tamamında ise devlet başkanına yasama organını feshetme yetkisi tanınmıştır.
10- BAŞKAN TEK BAŞINA KANUN ÇIKARABİLİR Mİ?
Başkanlık sisteminde kanun koyma yetkisi yasama organı olan meclise aittir ve bu yetki devredilemez. Dolayısıyla başkanın kanun yapma yetkisi yoktur.
Kaynak: baskanligaevet.com
